Eliezer „Góral“ Hirszauge (1911-1954) #47 (2/2017)

Elizer Hirszauge urodził się w Warszawie, jako czwarte dziecko w rodzinie religijnych Żydów. Rodzice wysłali go do religijnych szkół; najpierw chederu, a później jesziwy. Po ukończeniu tej ostatniej w wieku 16 lat, wbrew woli rodziców zaczął przyuczać się do zawodu zecera. Według rodziców zawód ten był niegodny członka chasydzkiej rodziny i powinien on zająć się bardziej prestiżowym zajęciem – handlem. Elizer poświęcał wiele czasu na samoedukację i odkrywanie różnych aspektów politycznych, w tym idee rewolucyjne. Tak oto odkrył anarchosyndykalizm z którym związał się na całe życie.

Niewiele ocalało materiałów źródłowych ukazujących przedwojenną działalność anarchistyczną Elizera. Wiadomo, iż miał kontakt z warszawskim środowiskiem anarchistycznym i że w latach 30. prowadził działalność propagandową pośród chasydzkiej młodzieży. Jego dom był dla nich miejscem spotkań i dyskusji. W tym czasie wydał broszurę poświęconą brytyjskiemu prekursorowi myśli anarchistycznej – Williamowi Godwinowi (nie jest wiadomym czy Hirszauge był jej autorem, czy tylko wydawcą). Wydał również pod koniec lat 30. dwa dzieła francuskiego indywidualisty André Gide’a: „Powrót z ZSRR” i „Poprawki do mojego Powrotu z ZSRR” będące krytyką radzieckiego bolszewizmu.

W 1936 roku Eliezer poznał swoją „towarzyszkę życia” – Dinah Huzarski. W tym samym roku, pod wpływem wydarzeń, które zapoczątkowały hiszpańską rewolucję i tym samym wojnę domową, Hirszauge napisał pamflet „Hiszpania na rozdrożach”, gdzie od samego początku sam zajmował się składem i drukiem. Wraz z Dinah rozprowadzali publikację pośród księgarni i gazetowych stoisk Warszawy, lecz spora ilość nakładu została skonfiskowana na rozkaz polskiego rządu. Elizer często pracował przy składaniu i publikowaniu książek oraz pism nie pobierając za to opłat; min. przy polskojęzycznym miesięczniku „Świadomość społeczna” pod redakcją Tadeusza Mariana Lubetskiego. W wolnym czasie tłumaczył również na język jidysz dzieło wybitnego żydowskiego filozofa i lekarza z okresu średniowiecza – Majmonidesa – pod tytułem „Przewodnik błądzących”, które opublikowane zostało w Warszawie w 1937 roku.

W 1939 roku, podczas bombardowania Warszawy przez wojska III Rzeszy, Eliezer i Dinah opuszczają Warszawę wraz z tysiącami uchodźców i kierują się w stronę wschodniej granicy. Zatrzymują się w miasteczku Wsielub pod Nowogródkiem. Dilah rozpoczyna pracę w szpitalu, a Eliezer zajmuję się domowym nauczaniem lokalnych dzieci w zamian za pożywienie. W 1940 roku oboje odmawiają przyjęcia sowieckiego obywatelstwa i zostają zesłani na Ural. Tam Elizer został skazany na przymusowe roboty w kopalniach regionu Swerdłowska, jako „zabojszik” czyli górnik, gdzie całodziennym wynagrodzeniem za pracę było pół kilko chleba. W 1941 roku zostają przeniesieni do pracy przy wyrębie dziewiczego lasu serawskiego niedaleko miasta Sarow. Tu, poprzez morderczą pracę, oboje ocierają się o śmierć i na skraju wyczerpania przetransportowani są do Uzbekistanu, gdzie w lokalnym kołchozie pracują na plantacji bawełny. Ponownie zostają przeniesieni. Tym razem do Kazachstanu, gdzie Eliezer rozpoczyna pracę w lokalnym szpitalu jako sprzątacz. Pośród zmagań wojennych w Europie, o Elizerze przypomina sobie bolszewicki rząd i przymusowo zostaje wcielony do Armii Czerwonej. Wiadomo, że brał udział w walkach o Stalingrad, a później wraz z Dilah znaleźli się w zrujnowanej, zajętej przez Rosjan Warszawie, gdzie bezskutecznie próbowali odszukać członków swoich rodzin. Z Warszawy przedostają się do okupowanych przez wojska amerykańskie Niemczech Zachodnich i tam trafiają do obozu dla uchodźców w Hasenhecke. W obozie Eliezer organizuje szkoły, redaguje i samodzielnie wydaje gazetę obozową, oraz składa i wydaję książeczkę dla dzieci do nauki hebrajskiego pt. „Eden”.

W 1947 roku Dilah i Elizer przedostają się do Izraela, gdzie Elizer zaczyna pracę jako zecer i drukarz. Bardzo szybko wojna ponownie wywiera wpływ na jego życie. Elizer zostaje wcielony do wojska i bierze udział w izraelskiej wojnie o niepodległość, zwanej również „wojną wyzwoleńczą”. Po powrocie do domu, ponownie wraca do swojego zajęcia i staje się współtwórcą rodzącego się w Izraelu ruchu anarchistycznego. Zaczyna regularnie pisać do wydawanego w Nowym Jorku anarchistycznego pisma ukazującego się w języku jidysz – „Freie Arbeiter Stimme”, oraz do paryskiego „Der Frajer Gedank” – również w języku jidysz. W 1950 roku pod szyldem „Biblioteka Wolnej Myśli”, wydaje dwa pamflety; Joseph’a Cohen’a „Korzenie wiary” w języku jidysz oraz napisaną przez siebie pod pseudonimem A. Góral „Piotr Kropotkin. Jego dzieje, idee i książki”, wydana po hebrajsku na trzydziestolecie śmierci Kropotkina.

Hirszauge zakłada w Tel Awiwie kółko anarchistyczne i w 1952 roku rozpoczyna wydawanie w języku hebrajskim, również pod pseudonimem A. Góral, anarchistycznej gazety „De’ot” (Opinie), gdzie można było przeczytać artykuły takich postaci jak Albert Einstein, Rudolf Rocker czy George Woodcock. Niestety ukazały się tylko dwa numery pisma. W 1953 roku ukazuje się książka napisana przez Hirszaugego pod tytułem „Realizacja marzenia. Ruch anarchistyczny w Polsce – wspomnienia i komentarze” – będąca zbiorem szkiców i wspomnień autora w przedwojennej Warszawie. Wznowienie tej książki ukazało się dziesięć lato po jego śmierci wraz z komentarzem jego żony Dilah Huzarski – Hirszauge (prawdopodobnie jeszcze w tym roku ukaże się polska wersja tej książki, uzupełniona listami i artykułami prasowymi Hirszaugena – dop. red.). Dilah również była aktywna w izraelskim ruchu anarchistycznym, gdzie współtworzyła anarchistyczna bibliotekę w Tel Awiwie. Warto również wspomnieć, że Hirszauge przyjaźnił się z działaczem anarchistycznym i znanym jidyszystą Izaakiem Steinbergiem oraz z pisarzem, eseistą, psychologiem Izraelem Rubinem, sympatykiem idei anarchosyjonizmu. Pojawiały się opinie, że sam Hirszauge skłaniał się ku anarchosyjonizmowi (idei której twórcami byli tacy anarchiści jak Bernard Lazare i Martin Buber, stojącej w opozycji do nacjonalistycznego syjonizmu), lecz on sam zawsze uważał się za anarchosyndykalistę i niejednokrotnie spierał się na temat syjonizmu z Izraelem Rubinem.

Elizer Hirszauge zmarł na zawał serca 8 maja 1954 roku.

Leon